1. Sự tích đền Bà Chúa Kho

Đền Bà Chúa Kho tọa lạc tại lưng chừng ngọn núi Kho, khu Cổ Mễ, phường Vũ Ninh, TP. Bắc Ninh. Đây vừa là khu di tích lịch sử, vừa là nơi giữ những nét đẹp tín ngưỡng, tâm linh.

Tượng Bà Chúa Kho

Tương truyền, bà Chúa Kho là người phụ nữ có nhan sắc, lại có tài tổ chức sản xuất, quản lý. Bà từng có công trong chiến thắng lịch sử trên sông Như Nguyệt năm 1076. Sau khi trở thành hoàng hậu dưới triều Lý, bà đã xin vua về chiêu dân lập ấp ở vùng Quả Cảm, Cổ Mễ, Thượng Đồng và phát lương, giúp dân khai khẩn đất nông nghiệp. Ngoài ra còn giúp vua trong quản lý đất nước, giữ gìn kho lương tại núi Kho. Năm 1077, bà bị giặc giết khi đang phát lương cứu đỡ dân làng. Cảm kích tấm lòng của bà, nhà vua phong bà là Phúc Thần. Nhân dân Cổ Mễ đã lập đền thờ tại kho lương thực cũ để ghi nhớ công ơn của bà, đền thờ được sắc phong là "Chủ khổ linh từ".

2. Khám phá kiến trúc đền Bà Chúa Kho

Cổng chính của đền Bà Chúa Kho

Đền Bà Chúa Kho ngày nay mang những nét đặc trưng của kiến trúc thời Nguyễn theo kiểu chữ Nhị, gồm 3 gian tiền tế và 3 gian hậu cung nhìn về hướng nam. Đền Bà Chúa Kho có kiến trúc đa dạng với nhiều công trình: Cổng tam môn, tiền tế, cung đệ tam, cung đệ nhị, cung thượng, tòa sơn trang, bàn thờ Cửu trùng thiên, hai dải vũ và nhiều công trình phụ trợ khác. Tất cả được xây dựng theo một trục dọc chạy từ chân núi đến lưng chừng núi, tạo nên một thể thống nhất, trang nghiêm.

Ở đền còn có một đường hầm kết cấu mái vòm ở ngay sau hậu cung, được đào xuyên qua lòng núi Kho sang phía sông Cầu. Trương truyền, Bà Chúa Kho đã cho đào đường hầm này trong kháng chiến chống quân Tống.

Kiến trúc mang nét đẹp cổ kính

Nét đặc sắc trong kiến trúc đền Bà Chúa Kho còn được thể hiện ở mái nhà, họa tiết hình rồng, tượng đá rồng phục... Ngoài ra, ở đây còn có nhiều cổ vật mang giá trị lịch sử cao như các tượng đồng, trâm bạc, lục bình...

3. Lễ hội và tín ngưỡng ở đền Bà Chúa Kho

Hằng năm cứ đến 14 tháng Giêng, đến Bà Chúa Kho - Bắc Ninh lại chính thức khai hội. Nhưng ngay từ những ngày đầu năm mới, dòng người đã đổ về đây nườm nượp cho đến hết tháng Giêng. Mọi người đến đây cầu an, cầu lộc nhưng đa phần đến để "vay vốn" Bà Chúa Kho, cầu mong cho một năm làm ăn phát đạt, vốn liếng dồi dào.

Dòng người tấp nập tham gia lễ hội đền Bà Chúa Kho

Nghi thức "vay vốn" tuy chỉ là hình thức nhưng rất rõ ràng, người ta sẽ ghi trong sớ là vay bao nhiêu, làm gì và bao lâu sẽ trả. Với quan niệm "đầu năm đi vay, cuối năm đi trả" nên dù có làm ăn tốt hay không thì vẫn phải giữ đúng lời hứa và đi tạ lễ vào cuối năm ở đền. Dù tiền vay - trả chỉ là vàng mã nhưng lại có thể có giá lên đến hàng triệu tiền thật. Bởi người ta cho rằng, đồ lễ hậu hĩnh mới làm đẹp lòng thần thánh, làm ăn sẽ đạt lợi nhuận tương xứng với chi phí bỏ ra.

Tiền vàng, lễ vật đa dạng

Vào dịp lễ, quanh đền có rất nhiều cửa hàng bán đồ lễ và luôn tấp nập người ra vào. Có người chỉ đơn giản với mâm lễ gồm hương hoa, vài tập tiền âm phủ, cầu kì hơn thì có gà, ngũ quả đầy đủ. Nhưng có người lại chuẩn bị mâm lễ đắt tiền và phải tuân theo quy tắc như: vàng đỏ cho đức thánh Trần, vàng xanh cho ban Chúa, cành vàng lá ngọc dâng lên Mẫu, đôi ngựa hầu cho Quan Tam phủ... 

Sắm lễ cầu lộc, cầu bình an